Obmyślmy próbny scenariusz filmu o Warszawie. W serii pierwszej zmieścilibyśmy jej dzieje od legendarnych prapoczątków do upadku powstania warszawskiego. W serii drugiej oglądalibyśmy wielkie, chociaż stosunkowo krótkie dzieje odbudowy.
Seria I
Ponieważ początki Warszawy toną, tak to się zwykle mówi w odczytach i pisze w podręcznikach - w tak zwanej pomroce dziejów, przeto widownia kina oglądać ma najpierw błyskają nikłe gwiazdy, nawet powiedzieć, że ta noc jest wyświetlana, bo przez dwie sekundy ani jeden promień światła nie padnie na ekran. Potem błyskają nikłe gwiazdy, słychać krzyk dzikiej gęsi - może klangor żurawi., rechot kumkanie żab. cały koncert wiosennej nocy. Niegłośny szum niewidzialnych drzew. Niedostrzegalnie wyłania się z ciemności i srebrzyścieje rzeka. Świt. Wisła - z urwistym brzegiem i szerokimi łachami piasku, wśród potężnego boru; sosny, dęby i modrzewie chwieją się na tle błękitu (film jest częściowo barwny), ich odbicia chwieją się w wodzie. Słychać szum lasu i plusk szczupaka, wybijającego się znad toni. Połyskliwe kręgi fali idą po rzece. Zza ostrowu wypływa łódź słowiańska z rybakami. Płonie na brzegu ognisko, smażą się ryby. Ktoś ścina drzewa. Kilku ludzi buduje chatę kurną. Kobiety z dziećmi; słychać rozmowę w języku pra-słowiańskim. Z bliska widzimy czuła scenę: pra-dzieciątko odrywa na chwilę usteczka od piersi pramatki i wypowiada pierwsze pra-słowa, brzmiące tak samo, jak u dzisiejszych dzieci: mama, tia-tia... W zbliżeniu macierzyńskim uśmiech matki, dorodnej prasłowianki o jaśniutkich włosach (reżyser zechce nadać tej słowiańskiej Ewie pewien rys staranności w szatach i w uczesaniu). Dziecko uśmiecha się czarująco. Nadciąga konny orszak kupców niemieckich. Handel wymienny we wsi nadwiślańskiej.
Inny obraz: Sceny ze "Starej baśni" Kraszewskiego. Święty gaj dębowy, kontyna, Światowid w zagajniku dębowym i kalinowym. Obrzęd religijny. Znów zmiana: święto Kupały, szalona zabawa, stos płonie na urwistym brzegu (gdzie dziś są Bielany), wreszcie ogień przedzierzga się w wici ogniste na nową wojnę.
Wiek trzynasty - przybycie dworu księcia Konrada Mazowieckiego. Padają drzewa pod siekierami, otwierają się poręby, chłopi karczują las i ubijają gościniec. Buduje się drewniany zamek książęcy. Dach łamany, kryty gontem, baszty po rogach. Fosy z wodą, ostrokoły. Po zwodzonym moście jedzie konno zbrojna drużyna księcia.
Znów budowa; Bolesław II Mazowiecki wystawią murowany zamek z basztą sterczącą ponad lasem. W baszcie wartownik przepatruje horyzont; widocznie dostrzegł coś niepokojącego, bo podnosi róg do ust; słychać dźwięk rogu. Na podgrodziu jadą wozy, mijając chaty służby myśliwskiej i rzemieślników dworskich: kuźnie, warsztaty stelmachów, rymarzy, kuśnierzy, cieśli, garncarzy itd.
Dalszy rozwój miasta Panorama renesansowego pałacu Zygmunta Augusta na tle średniowiecznych budowli. Rok 1569 - pierwszy raz do Warszawy zjeżdża sejm Rzeczypospolitej. Okres Zygmunta III Wazy - historyczny zwrot w dziejach miasta; migawkowo pokazany pożar krakowskiego Wawelu, co przyczyniło się do przeniesienia stolicy do Warszawy. Nowa stolica Polski - według starego sztychu (zbliżenie nieruchomego obrazu).
Dalsza rozbudowa Warszawy. Krakowskie Przedmieście, Aleje Ujazdowskie, pałace magnackie. [287]Zamek Królewski. Wiek XVII - najazd Szwedów, oblężenie Warszawy według "Potopu" Sienkiewicza. Jeden obraz dokładnie wzięty z "Potopu": Zagłoba, walczący z małpami w parku pałacowym.
Po dniach triumfu - okres upadku. Fryderyk August II, naśladowca Ludwika XIV - ucztuje w stolicy. Tymczasem król szwedzki Karol XII po zajęciu Litwy - zajmuje Warszawę. Tworzy się konfederacja warszawska przeciwko Augustowi II. Wojska cara Piotra zmuszają konfederatów do uznania Augusta II.
Koronacja w katedrze warszawskiej Stanisława Augusta, wprowadzonego na tron przez imperatorową Katarzynę. Niefortunne porwanie króla ze stolicy przez konfederatów barskich.
Obiady czwartkowe, pałac w Łazienkach... Sejm czteroletni. Konstytucja Trzeciego Maja 1791. Powstanie w Warszawie 1794. Jan Kiliński. Dwumiesięczne oblężenie Warszawy przez wojska pruskie - odparte przez Kościuszkę.
Warszawa w niewoli. Napoleon; Księstwo Warszawskie. Przybycie do Warszawy w r. 1812 chorego księcia Józefa wraz z garścią żołnierzy, po klęsce Napoleona.
Powstanie listopadowe, pożar na Solcu, zdobycie Belwederu i opanowanie arsenału. Obraz - wizja: gen. Łukasiński idzie przykuty do działa, w kajdanach, według "Nocy Listopadowej" Wyspiańskiego.
Upadek powstania. Paskiewicz szturmuje od strony Woli. Scena według Słowackiego z deklamacją jego prześlicznego wiersza: "W starym kościółku na Woli stoi generał Sowiński"...
Upadek powstania styczniowego, powieszenie na stokach cytadeli warszawskiej Romualda Traugutta i czterech członków Rządu Narodowego. Przedtem można by dać widok na Nowy Świat - i inscenizowany fragment z "Fortepianu Szopena" Norwida: "Oto patrz, Fryderyku! To Warszawa: Pod rozpłomienioną gwiazdą. Dziwnie jaskrawa... Patrz, organy u fary, patrz, twoje gniazdo! Owdzie patrycjalne domy stare Jak pospolita rzecz, Bruki placów głuche i szare I Zygmuntowy w chmurze miecz"...
Film dziejowy kręci się szybko: rewolucja 1905 r., wojna 1914, rok 1918, następnie sceny z "Przedwiośnia" Żeromskiego: manifestacje bezrobotnych przed Belwederem. Przewrót "majowy" w r. 1926, bratobójcza walka..
Wreszcie rok 1939; miasto w pierścieniu wojsk niemieckich, obrona tragiczna i beznadziejna, pierwsze spalenie i zburzenie Warszawy, lufy armat skierowane z Grochowa, Wawra, Włoch, Młocin - w serce Polski
Sceny z okupacji hitlerowskiej - łapanki, zamachy, rozstrzeliwanie zakładników, powstanie w jetcie, przemarsz wojsk niemieckich na wschód, powstanie warszawskie. Drugie, ostateczne zniszczenie Warszawy; burzenie miasta dom po domu. Ginie morze ludności cywilnej, matki, dzieci, jęki agonii spod rumowisk, z płonących piwnic.
Wyzwolenie Warszawy -rzez wojska radzieckie i Kościuszkowców. Pierwsza flaga polska wjeżdża na maszt. Orkiestra gra: "Jeszcze Polska nie zginęła", muzyka cichnie i przekształca się w akopaniament. Do końca I serii filmu wiązanka pieśni wojskowych i partyzanckich: "Spoza gór i rzek", "Płynie, płynie Oka" i in.
Powrót ludzi do stolicy. Rozpacz pierwszego spotkania. Hen, w oddali wojsko buduje na Wiśle most wysokowodny.
Na ekranie ukazuje się jakaś piwnica, przywalona gruzem, jeszcze dymiąca i pierwszy dym z ogniska nowego życia.
Pierwsze dźwięczne uderzenie łopaty o gruz; z tym brzękiem kończy się pierwsza część filmu.
