Na podwyższenie Św[iętego] Krzyża - 14 września.

Dziś z rana, w Rzymie, pierwsze swe kroki skierowuję ku pobliskiej bazylice św. Krzyża jerozolimskiego... Na początku zapewne należy objaśnić, że wszystkie kościoły z pierwszych wieków są mianowane bazylikami, czyli z greckiego, domami królewskimi. Wzory bowiem do tej budowy brali chrześcijanie z królewskich sal sadowych, unikając starannie planów świątyń pogańskich. Zwykle sale sądowe były przedzielone i podtrzymywane filarami, stąd i w naszych pierwotnych kościołach pozostał zwyczaj 3-ech głównych naw, podtrzymywanych filarami.

Rzym posiada jeszcze 5 bazylik patriarchalnych i około 15 mniejszych, oprócz kilkuset kościołów i kaplic, powstałych później.

Przy wejściu do nieco mrocznej bazyliki św. Krzyża doznaję nastroju modlitewnego... Cofam się myślą w zamierzchłe czasy... do zwycięstwa Konstantyna Wielkiego przy moście Milwijskim w 312 r..., gdy wchodzi jako triumfator do Rzymu i zakazuje składania ofiar Jowiszowi i innym podrzędnym bożkom... bo sam składa hołd publiczny... Bogu Jedynemu!...

On, sługa Boży, jak się sam nazywa, przywołuje swą piękną i dobrą matkę Helenę z Trewiru, by odtąd stała się Augusta, tj. władczyni i dzieliła los kochającego ją nadewszystko syna - bohatera!

Pod wpływem syna, Helena, zostaje gorliwą chrześcijanką, oddając się całkowicie dobrym uczynkom... Nie poprzestaje jednak na tym; śpieszy u schyłku dni do Jerozolimy, by po wielu mozolnych trudach, połączonych z niebezpieczeństwem życia, przywieźć do Rzymu Najświętsze Relikwje, jakie dotąd istniały na ziemi...

Z całym przepychem i radością spotykają poddani swą ukochana Cesarzową. Triumfalne bramy, wspaniałe procesje, świetne wojsko, strojne tłumy patrycjuszów i plebejuszów, jak okiem sięgnąć, dodają blasku, migocąc w słońcu swymi barwnymi strojami... witając swą Władczynię wesołymi okrzykami i rozjaśnionymi dobrobytem twarzami, stoją licznie już od murów miasta, aż do jej własnego pałacu Sessorjańskiego.

Wreszcie skończyły się uroczyste pochody, zabawy, bankiety na cześć szczęśliwego powrotu Augusty Heleny. W ustronnej kaplicy pałacowej złożono sprowadzone Relikwje, owinięte w kosztowne materie wschodnie... Helena tam często przebywa, a jakiś dziwny, niewytłumaczony niepokój targa jej duszą... Na próżno podwaja gorliwość w uczynkach miłosiernych, nawiedza chorych, wspomaga biednych, pociesza, a nawet uwalnia więźniów... na próżno każą oprawić w kosztowne relikwiarze przywiezione przez siebie Najśw. Pamiątki z Jerozolimy... smutek, niepokój, władają jej duszą i są jej towarzyszami nieustannymi... błaga Pana o zmiłowanie, światło... i wreszcie odczuwa jakby wyrzut sumienia, zrazu niewyraźny... potem coraz jaśniejszy... coraz jaskrawszy...

Po co były te wszystkie wysiłki, czy po to, aby ukryła te cenne Relikwje w swym pałacu... aby one pozostały w cieniu zapomnienia?...

Bazylika Św[iętego] Krzyża w Rzymie.

I zrozumiała ów głos Boży, wzywający ją do nowej fundacji... wspaniałomyślnie zrzeka się swego wygodnego pałacu i prosi syna o nową, szczodrą ofiarę... Konstantyn W. otwiera swój skarbiec, aby ostatnie kosztowności wydać na fundację nowej bazyliki, w miejscu pałacu Sessorjańskiego. Helena nie szczędzi sił i pracy do przyozdobienia owej bazyliki. I w ostatniej dobie swego życia zaprasza Papieża, św. Sylwestra do uroczystego poświęcenia świątyni. Relikwje Najśw. zostają umieszczone w odpowiednio urządzonej w tym celu kaplicy.

W głównym ołtarzu, zwanym konfesją, pod baldachimem, opartym na kosztownych kolumnach, złożono w przepysznym sarkofagu ciała Męczenników Cezarego i Anastazego. Piękne freski w absydzie podają nam legendarną historię o znalezieniu Krzyża św[iętego]... W nawach bocznych, malowidła stylowe, przypominają uczynki miłosierdzia co do duszy i ciała, jakie zwykła wykonywać św. Helena. Z bocznej nawy schodzi się po kilku stopniach do mrocznej kaplicy św. Grzegorza, gdzie znajdujemy napis, poświęcony świątobliwemu Cystersowi, Polakowi, B. Bogdanowiczowi. Obok kaplica ku czci św. Heleny, zbudowana na ziemi, przywiezionej przez nią z Kalwarii; kaplica ta jest zarazem chórem OO. Cystersów, a więc najczęściej jest zamknięta, 2-3 razy na rok, za specjalnym pozwoleniem, otwierają dla wszystkich? Wreszcie wchodzimy po schodach na górę, do kaplicy św. Krzyża, obecnie odnowionej. OO.Cystersi w białych habitach z wielka pobożnością pokazują Relikwje. 1). Relikwiarz zawiera część tablicy, która z napisem I.N.R.J. wisiała na Krzyżu P. Jezusa. 2) Gwóźdź, który był użyty do przybicia P. Jezusa. 3) Palec św. Tomasza, którym dotykał boku Chrystusa Pana. 4) Dwa ciernie z korony Zbawiciela. 5) 3 kawałki Drzewa z Krzyża św. 6) Duży kawał krzyża Dobrego Łotra.

Bezwiednie nasuwa mi się wiersz ks. prałata Wróblewskiego, którego urywek przytaczam:

"Drzewo święte, przyjm podziękę, i przysięgi mojej zew:
Za Chrystusa zbawczą mękę, w wierze Twojej oddam krew"!...

i urywek z innego:

"Papieże, króle i świata wierni przez łzy nań patrzą swej wiary,
I z twego serca, gdy ono czyste, niech bije hołdu wołanie...
Kwiatem Ci będę bez kolców, Chryste, w cierpieniach win moich, o Panie"!

Po krótkiej modlitwie, wychodzimy w milczeniu, przejęci wszyscy...

Przed piękna i stylową fasadą bazyliki zapytuję siebie, czy to prawda? a może to sen?., że to jest Roma-amor..., że jestem w tak świętem miejscu, skropionym krwią tylu męczenników?

Trzymane w rękach widokówki tych świętości,. uprzytomniają tę błogą rzeczywistość... więc spieszę podzielić się z naszymi Rodakami... o których nie zapominam w modlitwie.