II
BIERZMOWANIE

Drugim z kolei sakramentem, wymienionym w katechizmie zaraz po Chrzcie św[iętym], jest Bierzmowanie, "Sakrament Ducha Św[iętego]". W pierwszych bowiem wiekach chrześcijaństwa był on niejako uzupełnieniem "Sakramentu Odrodzenia", i bywał zaraz po nim udzielany katechumenom dorosłym w noc Wielkanocną, - jak wspomniano w poprzednim artykule. W kościele Wschodnim praktyka ta utrzymała się dotąd; w Rzymskim zaś obrządku Bierzmowania udziela Biskup - i tylko w razach wyjątkowych (np. na dalekich misjach, w chorobie kapłan łaciński może bierzmować, za szczególnym upoważnieniem Stolicy Św[iętej]).

Nazwa łacińska tego Sakramentu: confirmatio znaczy umocnienie. Polskie słowo "bierzmowanie" ma podobne znaczenie; pochodzi ono bowiem od staropolskiego wyrazu "bierwiono", bierzwiono, bierzmo - tj. tram, belka. podtrzymująca wiązanie dachu.

Wedle dzisiejszych przepisów kościelnych, przystępujący do Bierzmowania powinien być ochrzczony, mieć przynajmniej 7 lat życia i być w stanie łaski; kto by przystąpił w stanie grzechu ciężkiego, przyjmuje ten sakrament ważnie, lecz niegodnie. Dalej winien znać "podstawy wiary" - rudimenta fidei - jak żąda Pontyfikał Rzymski.

Materią Bierzmowania jest św. Krzyżmo; formą są słowa, które wymawia Biskup, kładąc rękę na głowę kandydata i znacząc mu Krzyżmem krzyżyk na czole: "Znaczę cię znakiem krzyża † i bierzmuję cię Krzyżmem zbawienia, w imię Ojca †, i Syna †, i Ducha † Świętego" - na co bierzmowany odpowiada: "Amen".

Ta istotna formuła otoczona jest wieńcem symbolicznych obrzędów, które należy nieco rozważyć. Co to jest Krzyżmo?

Jest to jeden z trzech Olejów świętych[1], święconych w Wielki Czwartek przez Biskupa, podczas uroczystej Mszy św. a składający się z oliwy i balsamu razem zmieszanych. Oliwa, która wzmacnia, łagodzi, a płonąc daje światło - oznacza moc, słodycz i światłość łaski Ducha Św[iętego]. Zaś wonny balsam (żywica arabskiego drzewa - balsamodendron) chroni od zepsucia - dlatego służył do balsamowania zwłok - i oznacza wonność cnót, którą chrześcijanin roztaczać powinien.

Sakrament Bierzmowania został niewątpliwie ustanowiony przez Chrystusa Pana, jak dowodzą Pismo Św[ięte] i Tradycja. Pan Jezus obiecał Ducha Św[iętego] wierzącym weń; zesłał Go na Apostołów w sposób nadzwyczajny i cudowny w dzień Zielonych Świątek - co było dla nich przeobfitym Bierzmowaniem - a następnie - przez nich i na wiernych, którzy tychże darów Ducha Św[iętego] dostępowali za włożeniem rąk apostolskich, jako o Efezjanach napisano jest w "Dziejach Apostolskich" 19,5: "Gdy Paweł włożył na nich ręce, zstąp na nich Duch Św[ięty] i mó[339]wili językami prorokowali". - Jedynie czas ustanowienia tego sakramentu me jest na pewno wiadomy. Jedni sądzą, że przy Ostatniej Wieczerzy, inni - że po zmartwychwstaniu.

Dzisiejszy obrzęd Bierzmowania odbywa się w następujący sposób:

- Biskup intonuje hymn "Veni Creator", którego pierwszą zwrotkę śpiewa się na klęczkach:

"Przyjdź, Duchu Stworzycielu,
Umysły Twoich nawiedź,
Napełnij z niebios łaską,
Te piersi, któreś stworzył..."

Następne zwrotki, aż do końca hymnu, śpiewa się stojąco. Teraz Biskup w białej kapie zwraca się do obecnych i mówi:

"Spiritus Sanctus superveniat in vos..."

"Duch Święty niech zstąpi na was, a moc Najwyższego niech was strzeże od grzechu" - a zamieniwszy z asystą kilka wersetów, wyciąga ręce nad przystępującymi do Bierzmowania i mówi:

"Wszechmogący, wieczny Boże, któryś raczył odrodzić te sługi Twoje z wody i z Ducha Świętego, i udzieliłeś im odpuszczenia wszystkich win: wylej na nich siedmiorakiego Ducha Twego Pocieszyciela z nieba:"

"Ducha mądrości i rozumu" - Amen.

"Ducha rady i męstwa" - Amen.

"Ducha wiedzy i pobożności" - Amen.

"Napełnij ich Duchem bojaźni Twojej i naznacz ich znakiem Krzyża † Chrystusowego na drogę wieczności. Przez..." Amen.

Ostatnie słowa modlitwy (consigna eos - naznacz ich) zapowiadają zbliżający się główny obrzęd Bierzmowania, którym jest namaszczenie Krzyżmem Św[iętym], zwane dawniej consignatio - naznaczeniem.

Biskup w infule i z pastorałem w ręku zbliża się do klęczących, ł których każdy trzyma kartkę z imieniem obranego Patrona. Świadek Bierzmowania, tej samej płci co konfirmant, staje za nim i kładzie prawą rękę na jego prawym ramieniu, podczas gdy Biskup, umoczywszy duży palec prawej ręki w Krzyżmie św[iętym] kładzie rękę na głowę każdego z nich i znaczy mu na czole znak krzyża, wymawiając przy tym. sakramentalne słowa: jak wyżej powiedziano:

"N... signo te, signo crucis † et confirmo te Chrismate salutis, in nomine Patris † et Filii † et Spiritus † Sancti" - na co Bierzmowany odpowiada: "Amen".

Wkładanie rąk spotykamy już w czasach apostolskich, przy udzielaniu sakramentu Bierzmowania: Piotr i Jan w Samarii na nowo-ochrzczeńców "wkładali ręce" a oni otrzymywali Ducha Świętego" (Dz 8,17). Św. Paweł w Efezie ochrzcił "w imię Pana Jezusa" uczni Janowych, którzy dotąd ani słyszeli, że jest Duch Święty"; a gdy włożył na nich ręce zstąpił na nich Duch Święty, i mówili językami i prorokowali" (Dz 19,5-6).

Wkładanie rąk zawsze oznaczało w tradycji Kościoła udzielanie Ducha Św[iętego] i zawsze się łączyło z wezwaniem Trzeciej Osoby Trójcy Przenajświętszej, - podczas gdy znaczenie krzyżem św[iętym] - consignatio - zawsze występuje w imię Chrystusa.

[340]Ta ostatnia ceremonia jest pięknym i głębokim symbolem. Słowo łacińskie consignare ma bowiem podwójne znaczenie. Jedno odpowiada naszemu "pieczętowaniu". List, akt kupna lub sprzedaży, umowa ślubna, testament - były consignati, czyli zaopatrzone pieczęcią potwierdzającą ich autentyczność.

Drugie znaczenie wzięte jest ze zwyczaju, rozpowszechnionego w starożytności, znaczenia na czole lub na ramieniu niewolników, żołnierzy itp. W Piśmie Św[iętym] kilkakrotnie jest mowa o takim naznaczaniu, najwyraźniej może u Ezechiela (9,3-6) - gdzie wybrani znaczeni są na czole literą tan, podobną do krzyża - oraz w Objawieniu św. Jana, gdzie Anioł, mający pieczęć Boga żywego woła do innych Aniołów: "Nie czyńcie szkody ziemi ani morzu... dopóki nie popieczętujemy sług Boga naszego na czołach ich" (Ap 7,3).

Gdy więc biskup znaczy czoła wiernych znakiem krzyża i wymawia przy tym sakramentalne słowa: "Signo te signo crucis", wyciska jednocześnie na duszy piętno niezatarte.

W krótkiej formule sakramentu Bierzmowania rozróżnić należy dwie części: "Signo te signo crucis" - oraz: "Confirmo te chrismate salutis". Jeżeli pierwsza znaczy nas Krzyżem jako sługi Chrystusowe, to druga namaszcza nas do walki, utwierdza nas (confirmat) mocą Ducha Świętego i czyni nas dorosłymi w Chrystusie. Zwykle bowiem przyjmuje się Bierzmowanie na przełomie między dzieciństwem a młodością, w chwili gdy się wchodzi w życie, grożące pokusami.

Teraz Biskup uderza z lekka policzek bierzmowanego, co przypomina średniowieczne uderzanie płazem miecza tych, których pasowano na rycerzy, albo gest starorzymski uwolnienia niewolników (emancipatio), i mówi przy tym: "Pokój tobie - Pax tecum".

Gdy Biskup skończył bierzmować i myje ręce po użyciu Krzyżma, chór śpiewa antyfonę zapożyczoną z Psalmu 67: "Confirma hoc Deus", której pierwsze słowo po łacinie wskazuje na dopiero co udzielony sakrament Bierzmowania (Confirmatio):

"Utwierdź to, Boże, coś zdziałał w nas, z przybytku Twego świętego, który jest w Jeruzalem".

Wtedy Biskup dodaje końcową modlitwę:

"Boże, który dałeś Ducha Św[iętego] Apostołom swoim i chciałeś, aby był przez nich i przez ich następców udzielany wiernym, wejrzyj łaskawie na to nasze pokorne posługiwanie i spraw, niech tenże Duch wstąpi do serc tych, których czoła pomazujemy Krzyżmem i znakiem krzyża. Spraw, niechaj Duch ten zamieszka w ich sercu i uczyni z nich przybytki Twej chwały..."

Potem dodaje słowa Psalmu 57: "Oto jak będzie ubłogosławion człowiek, który się boi Pana" - i błogosławi uroczyście zebranych:

"Niech was błogosławi † Pan z Sydonu, abyście wyglądali dobra Jeruzalem po wszystkie dni życia waszego i mieli żywot wieczny. Amen.

Łaską sakramentalną właściwą Bierzmowaniu jest tzw. łaska usilenia, czyli umocnienia w życiu duchowym.

[1] Są to: Olej katechumenów, używany przy Chrzcie św[iętym], olej chorych (przy Ostatnim Namaszczeniu) i najdostojniejszy z nich - Krzyżmo św[ięte].