KLASZTOR KRAKOWSKI, siedziba urzędu prowincjalskiego. W nim mieszkali pierwsi bracia franciszkańscy i stąd wychodzili na żniwo misyjne po całej Polsce, Rusi i Litwie, docierając hen aż do azjatyckiej Rosji i głębokiej Persji. Sprowadził ich i w Krakowie osadził Henryk Pobożny w 1237 r. Fundamenty pod kościół rzucił nieco później Bolesław Wstydliwy. Dziś kościół ten zwłaszcza w swej pierwotnej części gotyckiej należy bezsprzecznie do najwspanialszych i najstarszych świątyń krakowskich. Słusznie chlubi się nim Kraków, zarówno wobec swoich, jak obcych jako cennym zabytkiem kultury narodowej pod wezwaniem św. Franciszka z Assyżu.
Pierwotny kościół (dzisiejsza część gotycka) miał kształt krzyża równoramiennego, czyli greckiego skrzyżowania ramion; na potężnych dotąd zachowanych murach wznosiła się wyniosła wieża, która pod ciężarem dzwonów i wskutek osłabienia od pożaru runęła w roku 1464.
W XV w. nadano kościołowi franciszkańskiemu formę imponującego,
wydłużonego gotyku, przez pobudowanie nawy środkowej oraz wieloboczne zakończenie prezbiterium, zamkniętego dawniej prostą ścianą.
W XV w. wybudowano również dzisiejszą kaplicę Męki Pańskiej pod pierwotnym wezwaniem kaplicy Bożego Ciała i zamknięty kwadrat krużganków.
Wygląd dzisiejszego kościoła franciszkańskiego jest wynikiem restauracji, którą dokonano po pożarze w 1860 roku.
Przy kościele z biegiem czasu powstały gęsto najrozmaitsze kaplice, z których na szczególniejszą wzmiankę zasługuje kaplica Męki Pańskiej, Matki Bożej Bolesnej i bł. Salomei.
Innym najstarszym klasztorem franciszkańskim w Polsce był KLASZTOR LWOWSKI, ale nie ten, niestety, który zamieszkujemy, lecz konwent Świętego Krzyża, obecnie Wielki Teatr na Wałach Hetmańskich.
We Lwowie osiedlili się franciszkanie w tym samym co i w Krakowie roku, a może nawet wcześniej, bo klasztor Świętego Krzyża, według niektórych źródeł, miał być ufundowany już w r. 1236. Stąd wychodzili bracia opowiadać Chrystusa Rusinom, Litwinom, Jadźwingom, Wołochom i innym. W tym celu stworzyli nawet specjalną organizację misyjną zwaną "Zrzeszeniem Braci Podróżujących".
Oprócz klasztoru Św. Krzyża, franciszkanie lwowscy posiadali w Łyczakowie inny kościół pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego, ufundowany przez magistrat miejski w r. 1617, a potem odbudowany z kamienia przez Janusza Wiśniowieckiego w roku 1718.
Obydwa te kościoły zaborczy rząd austriacki skonfiskował, zamieniając kościół Św. Krzyża na teatr, a św. Antoniego na parafialny. Zakonników zaś przesiedlili do klasztoru pokapucyńskiego, gdzie po dzień dzisiejszy mieszkają.
Do PRZEMYŚLA przybyli franciszkanie już w roku 1237 i osiedli najpierw przy kościele św. Piotra, a potem przy własnym, wzniesionym dla nich przez biskupa Eryka de Mora. Kościół dzisiejszy jest stosunkowo nowy, bo wybudowany już po 1750 roku. W kościele tym na szczególniejszą uwagę zasługuje stary cudowny obraz Matki Bożej Niepokalanie Poczętej, gorąco czczonej przez wiernych.
KLASZTORY w RADOMSKU i RADZIEJOWIE - to fundacje Łokietkowe, z wdzięczności za życzliwość i pomoc, którą mu bracia okazali w czasie tułaczki. Król Władysław Łokietek osadził franciszkanów najpierw w r. 1286 w Brzeżnicy pod Radomskiem, a potem w 1297 r. w samym Radomsku. Częste pożary niszczyły kilkakrotnie drewniany klasztor i kościółek. Ostatecznie wzniesiono kościół murowany w r. 1737 - konsekrowano pod wezwaniem "Podwyższenia Krzyża św". Ten kościół i część klasztoru wzięli w r. 1918 franciszkanie po konfiskacie przez rząd rosyjski w roku 1864.
Do pierwotnych osiedli franciszkańskich, które zakon obecnie posiada, należą również klasztory fundacji Bolesława Pobożnego: W KALISZU, założony w roku 1257 w Gnieźnie, w r. 1259 w Wilnie i w Krośnie.
Inne klasztory powstawały kolejno w następnych wiekach. I tak klasztor w stołecznej Warszawie założono dopiero w r. 1645, a w Poznaniu w r. 1646. Stosunkowo późno, bo dopiero w r. 1899, osiedlili się franciszkanie w Jaśle.
Zakon nie poprzestawał na odbieraniu swoich klasztorów, lecz ufny w pomoc Bożą i opiekę Tej, która już od kolebki, szczególniejszą Patronką mu była - Maryi Niepokalanej - zakłada coraz to nowe placówki w ważniejszych ośrodkach. W ten sposób powstał Niepokalanów, założony w 1927 roku.
Ostatnio rzucono fundamenty pod kościół w Kamiennej koło Skarżyska i wybudowano tymczasową kaplicę w Gdyni.
OBJAŚNIANIE DO FOTOMONTAŻU (na str. 302)
Od lewej ku prawej: Cudowny obraz M. B. w Poznaniu. Kościół i klasztor w Radomsku. Cudowna figura Niepokalanej w Wilnie.
Niżej: kościół w Gnieźnie. Krużganki w klasztorze krakowskim, obok kościół franciszkański w Poznaniu.
Niżej: wnętrze kościoła franciszkańskiego w Gnieźnie. Obok i na dole z lewej strony, kościół i klasztor franciszkański w Wilnie. Na dole z prawej strony i powyżej kościół, klasztor i Cudowny obraz Matki Boskiej w Łagiewnikach.
Żadna książka nie nawróciła tylu ludzi, co Różaniec święty.
Św. Franciszek Seraficki
